Kontrast
Czcionka
aktualności

Choinka i noworoczne salwy armatnie przed Pałacem Saskim

Wraz z początkiem grudnia nadchodzi gorączkowy czas przygotowań do świąt Bożego Narodzenia. Długo wyczekiwany koniec roku to chwila odpoczynku w rodzinnym gronie i tradycje, które pielęgnujemy z pokolenia na pokolenie. Przeczytajcie o tym, co ze świątecznych i noworocznych zwyczajów warszawskich i polskich jest modą stosunkowo nową, a co wielowiekową tradycją.

Świąteczne drzewko

Zwyczaj dekorowania bożonarodzeniowego drzewka pojawił się w protestanckich Niemczech już w XVI wieku. Nieco później ustrojone świerki lub jodły zaczęły rozpowszechniać się w katolickiej części Europy. Do Polski choinki przywędrowały na przełomie XVIII i XIX wieku. Jednym z miejsc, gdzie w XIX-wiecznej Warszawie można było je kupić, był targ za Żelazną Bramą. Tu nabywano również i inne towary potrzebne na święta, takie jak drób, ryby, warzywa czy nabiał. W dwudziestoleciu międzywojennym sprzedaż choinek urządzano na placu Piłsudskiego. Jego przestrzeń umożliwiała organizację czasowych ekspozycji, toteż każdego roku w okresie świątecznym górowała nad nim wysoka choinka ustrojona w ozdoby i światła.

Na pierwszym planie kobiety i dzieci. Odbywa się sprzedaż świątecznych choinek, chleba i ryb. W tle za kilkoma choinkami tłum ludzi, dalej ogrodzenie i drzewa, po prawej stronie piętrowy budynek.
Sprzedaż choinek za Żelazną Bramą w Warszawie, przed świętami Bożego Narodzenia. Według rysunku Henryka Pillatiego, Tygodnik Ilustrowany, 1871. Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa

Boże Narodzenie

Święta Bożego Narodzenia, podobnie jak i dziś, obchodzono niezwykle uroczyście i rodzinnie – był to czas wzajemnych odwiedzin, uczt i zabaw. Poprzedzający święta wieczór spędzano przy tradycyjnej kolacji wigilijnej. Z zachowanych źródeł dowiadujemy się, że 25 grudnia 1730 roku, a więc za panowania króla Augusta II, w Pałacu Saskim odbył się królewski asambl połączony z balem. Natomiast w 1748 roku August III wraz z małżonką Marią Józefą uczestniczyli w śpiewanej pasterce w pałacowej kaplicy. Tego dnia modlono się także na uroczystej mszy w kolegiacie św. Jana, w której udział wziął cały dwór. Wieczorny asambl i towarzyszący mu koncert tym razem odbyły się u ministra Brühla.

Gloria in excelsis Deo

Do tradycji należało oglądanie wystawianych w kościołach od Bożego Narodzenia do Matki Boskiej Gromnicznej jasełek. Były to dzisiejsze szopki bożonarodzeniowe składające się z nieruchomych figurek przedstawiających stajenkę betlejemską i narodziny Jezusa. O jasełkach urządzanych około połowy XVIII wieku możemy przeczytać w „Opisie obyczajów za panowania Augusta III” J. Kitowicza: Które kiedy nastały do Polski, nie wiem, jak jednak pamięcią zasięgam, we wszystkich kościołach były używane; obchodzono je tak jak groby wielkopiątkowe, lubo mało co ludzie stateczni, tylko najwięcej matki, mamki i piastunki z dziećmi, studenci z dyrektorami i młodzież doroślejsza obojej płci, pospólstwo zaś drobne niemal wszystko. Z czasem w kościołach zaczęły pojawiać się szopki ruchome, które cieszyły się jeszcze większym zainteresowaniem. Dziś pozostałością po jasełkach jest zwyczaj wystawiania w okresie Bożego Narodzenia żłóbka z figurkami Jezusa, Marii, Józefa, trzech króli, pasterzy i zwierząt.

Jasełka na placu Piłsudskiego. Po lewej stronie duża gwiazda, obok wysoka choinka zdobiona lampkami i świecącą gwiazdą, dalej grupa przebranych aktorów. Przed sceną, na dole pokazana od dołu publiczność. Po prawej stronie budynek z ustawionym na dachu neonowym napisem "Pewność".
Jasełka na placu Marszałka Józefa Piłsudskiego, 1937. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Jasełka przedstawiano również w formie teatralnej z udziałem zarówno aktorów, jak i amatorów - często dzieci. W styczniu 1937 roku takie świąteczne przedstawienie wystawiono na placu Piłsudskiego, gdzie oglądała je licznie zgromadzona publiczność.

Przywitanie Nowego Roku

W Polsce huczne obchody wigilii Nowego Roku pojawiły się dopiero na przełomie XIX i XX wieku. Wcześniej w sylwestra wypatrywano różnych znaków wskazujących, jaki będzie nadchodzący rok. W dzień Nowego Roku urządzano przyjęcia i składano sobie życzenia. W 1730 roku w noc sylwestrową, w Pałacu Saskim odbył się bal maskowy dla osób z towarzystwa. Natomiast osobna zabawa, „apartamenta i muzyka” zorganizowane zostały dla ludzi „wszelkiej kondycji”, czyli osób pochodzących z różnych warstw społecznych. O północy Nowy Rok powitano salwami armatnimi oraz muzyką w wykonaniu królewskich kapel. Trochę inaczej wigilię Nowego Roku spędzali August III i jego małżonka, uczestnicząc w nieszporach w kościele Jezuitów pw. Matki Bożej Łaskawej, przy ulicy Świętojańskiej. Śpiewano wówczas „Te Deum” z okazji szczęśliwie zakończonego roku. Nowy Rok witano o 7 rano salwami ze 100 armat ustawianych przed Pałacem Saskim, a także dźwiękami trąbek i kotłów. Wieczorem u królowej odbywał się zazwyczaj apartament, później goście przenosili się do Henryka Brühla, który – podobnie jak podczas świąt - organizował asambl i koncert.

Bale sylwestrowe i noworoczne stały się popularne w okresie międzywojennym. Sylwestra spędzano także w kasynach oficerskich. Jedno z nich znajdowało się w Pałacu Saskim. Panie miały możliwość pokazania się w pięknych kreacjach, oficerowie występowali w strojach galowych, cywile we frakach. Około północy zbierały się rodziny kadry, gdzie po przemówieniu i toaście dowódcy oraz wzniesieniu okrzyku na cześć Rzeczypospolitej, prezydenta lub marszałka składano sobie życzenia. Zabawę rozpoczynano od tradycyjnego poloneza i kończono nad ranem mazurem.

Zimowe zabawy w Ogrodzie Saskim

Zimą, pomimo śniegu i mrozu, Ogród Saski cieszył się wielkim powodzeniem. Z wzniesienia, na którym stoi wodozbiór projektu Henryka Marconiego, dzieci zjeżdżały na sankach. Dużą popularnością cieszyła się zamarznięta sadzawka, która zamieniała się w wesołe, roztańczone lodowisko. Warszawiacy chętnie spędzali wolny czas jeżdżąc na łyżwach. Można było je nabyć w składzie towarów żelaznych Krzysztof Brun i Syn mieszczącym się przy placu Teatralnym. Ze ślizgawki korzystały zarówno dzieci, jak i dorośli. Było to miejsce szalonej zabawy odbywającej się często przy akompaniamencie muzyki.

Dorośli i dzieci na łyżwach oraz sankach na zamarzniętej sadzawce w Ogrodzie Saskim. W tle tłum ludzi i budynek Wodozbioru na wzniesieniu.
Ślizgawka w Ogrodzie Saskim, 1927. Narodowe Archiwum Cyfrowe

W „Warszawie zapamiętanej” J. Galewskiego i L. Grzeniewskiego możemy przeczytać wspomnienia z końca XIX wieku: Orkiestra wojskowa grała, aż drzewa się trzęsły, lód mało nie pękał od tłumów, które w takt muzyki wyczyniały różne holendry, zakrętasy, wyścigi. Wokoło moc widzów przyglądała się i słuchała muzyki. Muzyka towarzyszyła uczestnikom ślizgawki także w okresie międzywojennym. Wówczas swoje pierwsze kroki na łyżwach w Ogrodzie Saskim stawiał późniejszy aktor Andrzej Łapicki. Po latach wspominał, że z głośników rozbrzmiewały piosenki Mieczysława Fogga.

Autor: Joanna Borowska

Aktualności

Rozpoczęcie prac archeologicznych na terenie Pałacu Brühla

Po szeregu prac przygotowawczych nadszedł ważny moment nie tylko dla procesu odbudowy, ale i varsavianistów, historyków i miłośników historii Polski. Spółka Pałac Saski rozpoczyna bowiem pierwszy etap działań na terenie dawnego Pałacu Brühla, tym samym wykopaliska zostaną tu przeprowadzone po raz pierwszy od czasów oczyszczenia miejsca z gruzów drugiej wojny światowej. Choć trudno przewidzieć, jakie […]
przestrzeń wystawiennicza, na pierwszym planie po prawej popiersie Jerzego Ossolińskiego bokiem do obiektywu, w tle plansze informacyjne na zielonych ścianach

Pałac Brühla na wystawie „Jerzy Ossoliński – magnat z Sandomierza”

30 maja 2023 r. w Muzeum Zamkowym w Sandomierzu odbył się wernisaż wystawy o tytule „Jerzy Ossoliński – magnat z Sandomierza”. Cześć ekspozycji, przygotowana przez spółkę Pałac Saski, poświęcona jest odbudowywanemu w Warszawie Pałacowi Brühla, który powstał w XVII wieku i znany był wówczas jako Pałac Ossolińskich od nazwiska swego pierwszego właściciela – Jerzego Ossolińskiego, […]
Uczestnicy 2. edycji Święta Ogrodu Saskiego na tle sceny z nazwą wydarzenia na zielonym banerze na górze sceny.

Święto Ogrodu Saskiego: najstarszy park publiczny w Polsce pełen muzyki i atrakcji retro

W ostatnią sobotę maja alejki warszawskiego Ogrodu Saskiego wypełnił klimat dwudziestolecia międzywojennego, czyli ostatnich chwil, w których można było w pełni cieszyć się Pałacami Saskim i Brühla. Uczestnicy 2. edycji Święta Ogrodu Saskiego próbowali swych sił na bicyklach, podziwiali przedmioty, którymi posługiwali się dawni szewcy, rymarze, fryzjerzy czy lekarze, a na koniec dali się ponieść […]

Program 2. edycji Święta Ogrodu Saskiego

Zapraszamy na 2. edycję Święta Ogrodu Saskiego w Warszawie w sobotę 27.05.2023 r. w godz. 10:00-20:30 – wstęp wolny. 10:00 – parada otwarcia Święta Ogrodu Saskiego – start przy SP nr 75 (ul. Niecała 14) 10:00 – 15:00 – NIEMAPA: tworzymy makietę Ogrodu Saskiego – warsztaty dla dzieci w wieku 5-12 lat, scena nad sadzawką […]

2. edycja Święta Ogrodu Saskiego już w sobotę

Już w sobotę 27 maja 2023 r. o godzinie 10:00 rusza druga edycja Święta Ogrodu Saskiego. W przeciągu całego dnia, w przestrzeni ogrodu ponownie zobaczymy przedwojenne stroje, zabytkowe auta i eksponaty oraz usłyszymy dawne przeboje w wykonaniu solistów jak i orkiestr dętych. Jak na wydarzenie rodzinne przystało, nie zabraknie także zabaw i warsztatów dla dzieci. […]

Międzynarodowa konferencja naukowa „Echoes of Antiquity”

Rozpoczęto przyjmowanie zgłoszeń na wystąpienia naukowe podczas międzynarodowej konferencji interdyscyplinarnej „Echoes of Antiquity” organizowanej przez Uniwersytet Warszawski, Muzeum Łazienki Królewskie i Pałac Saski sp. z o.o. Konferencja odbędzie się w dniach 15-16 czerwca 2023 r. w Warszawie i dotyczyć będzie recepcji antyku. To już druga edycja konferencji, której celem jest integracja środowiska badaczy tradycji antycznych […]

Publikacja ogłoszenia o konkursie na odbudowę Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ul. Królewskiej

27 marca 2023 r. opublikowano w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (TED) ogłoszenie o konkursie architektoniczno-urbanistycznym na opracowanie koncepcji architektonicznej wraz z zagospodarowaniem terenu dla inwestycji polegającej na odbudowie Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ul. Królewskiej w Warszawie. Tym samym rozpoczął się etap kwalifikacyjny, do którego zgłaszać mogą się podmioty zainteresowane udziałem w konkursie. […]

Rusza konkurs architektoniczny na odbudowę Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ul. Królewskiej

Rozpoczyna się kolejny etap inwestycji odbudowy zachodniej pierzei pl. Piłsudskiego. 22 marca 2023 r. przesłane zostały do publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (TED) materiały dotyczące konkursu na opracowanie koncepcji architektonicznej wraz z zagospodarowaniem terenu dla odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ul. Królewskiej 6, 8 i 10/12 w Warszawie. Po publikacji operator […]
Grafika z czterema postaciami wyciętymi z dawnych zdjęć i rycin, które wyłaniają się sponad kolumnady Pałacu Saskiego. Nad nimi napis odkryj Pałac Saski.

Strona „Odkryj Pałac Saski” nominowana do Mobile Trends Awards

Niezwykła historia Pałacu Saskiego przedstawiona w formie nowoczesnej opowieści multimedialnej otrzymała nominację w konkursie Mobile Trends Awards. Strona odkryjpalacsaski.pl została przygotowana przez Pałac Saski sp. z o.o. we współpracy z Polskim Radiem. Głos w tym prestiżowym konkursie można oddać do 16 lutego 2023 r. Dzieje Pałacu Saskiego w cyfrowej opowieści Historia Pałacu Saskiego została okrutnie […]
Na pierwszym planie rysunku osoby spacerujące w Ogrodzie Saskim. W tle cukiernia Semadeniego.

„Nasza Paryska” – cukiernia z przedwojennego Ogrodu Saskiego w piosence

Czas na premierę ostatniej odsłony projektu muzycznego „Kuplety Warszawskie 2.0”. Zapraszamy do wysłuchania muzycznej walentynki, którą przesyła Marta Zalewska, autorka utworu „Nasza Paryska”. „Gdzie jest nasza Paryska?” Wybudowana w pierwszej połowie XIX wieku kamienica przy ul. Królewskiej 10 była dla miłośników słodkości jednym z obowiązkowych do odwiedzenia punktów na mapie przedwojennej Warszawy. W przylegającej do […]