Wywiad w Pałacu Saskim

Sztab Główny Wojska Polskiego

Odrodzenie niepodległego państwa polskiego w 1918 r. to złożony proces, wymagający m.in. stworzenia systemu administracji tak cywilnej, jak i wojskowej. Działania w tym kierunku podjęto już w ostatnich miesiącach I wojny światowej. Pamiętnego 11 listopada 1918 r. Rada Regencyjna przekazała wojskową władzę zwierzchnią oraz naczelne dowództwo nad Wojskiem Polskim Józefowi Piłsudskiemu, a kilka dni później również władzę cywilną. Funkcję tę Piłsudski sprawował do momentu ogłoszenia dekretu o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej.

Na początku rodzącej się państwowości II Rzeczpospolita musiała stoczyć wojnę polsko-bolszewicką oraz bronić wschodnich granic. Jednym z głównych organów wojskowych państwa był Sztab Generalny Wojska Polskiego, który swoją siedzibę miał w Pałacu Saskim. Pierwszym szefem Sztabu został gen. ppor. Tadeusz Rozwadowski. W latach 1922-1923 funkcję tę pełnił również marszałek Józef Piłsudski – zajął wówczas mieszkanie służbowe na drugim piętrze południowego skrzydła, z widokiem na Ogród Saski.

W 1928 roku Sztab Generalny WP został przemianowany na Sztab Główny.

Wywiad w Pałacu Saskim

Tradycje sukcesów kryptologicznych w Pałacu Saskim sięgają wojny polsko-bolszewickiej. W sierpniu 1919 r. kapitan Jan Kowalewski złamał pierwszy sowiecki szyfr zaczynając od… wyłamania kilku ząbków grzebienia. Kierowany później przez niego zespół rozszyfrował ponad sto komunikatów wroga, przyczyniając się do zwycięstwa Wojska Polskiego nad Armią Czerwoną w Bitwie Warszawskiej.

Kolejne historyczne wydarzenie miało miejsce ponad dekadę później. We wrześniu 1932 r. do Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego WP zatrudniono młodych matematyków, którzy odbyli tajny kurs kryptologiczny w Poznaniu. Już w grudniu w jednym z tajnych pomieszczeń w Pałacu Saskim Marian Rejewski po raz pierwszy złamał szyfr niemieckiej maszyny Enigma. W kolejnych latach przy pracy nad dekryptażem wciąż zmieniającego się kodu Enigmy pracował wspólnie z Jerzym Różyckim i Henrykiem Zygalskim, wykorzystując nowoczesne i skuteczne narzędzia, takie jak cyklometr, płachty Zygalskiego czy bomba Rejewskiego. Zespół zlecił również Wytwórni Radiotechnicznej AVA zbudowanie kopii maszyny. Część sobowtórów Enigmy została przekazana francuskiemu i brytyjskiemu wywiadowi tuż przed wybuchem II wojny światowej.

Enigma

Czym jest Enigma? Samo słowo pochodzi z języka nowogreckiego i oznacza tajemnicę, zagadkę. Nazwa ta idealnie określa niemiecką maszynę szyfrującą opartą na zasadzie obracających się wirników. Szyfr Enigmy, skonstruowanej po I wojnie światowej przez Artura Scherbiusa, był przez lata uważany za nierozwiązywalny. Na czym polegał haczyk? W maszynie zastosowano nową metodę szyfrowania, gdzie kluczem było odpowiednie jej ustawienie. Należało dobrać i ustawić wirniki, pierścienie oraz łącznicę, a także wprowadzić za każdym razem indywidualny klucz. W przypominającej maszynę do pisania Enigmie naciśnięcie klawisza z literą A mogło oznaczać przykładowo docelową literę H, a przy ponownym naciśnięciu – zupełnie inną, np. Z. Wynikało to z każdorazowego obracania się wirników, zatem możliwych kombinacji było niewyobrażalnie wiele.

Rzuconą rękawicę podniosło polskie Biuro Szyfrów, które by sprostać wyzwaniu zaangażowało matematyków. W 1929 r. na poznańskim uniwersytecie zorganizowano tajny kurs dla studentów, spośród których wyłoniono przyszłych trzech pogromców Enigmy: Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego.